Voor wie het boek From Good to Great (in het Nederlands ook bekend als Groeien naar Excellentie) van Jim Collins niet kent: het is een veelgeprezen managementboek uit 2001, waarin Collins en zijn onderzoeksteam proberen te verklaren hoe ‘goede’ bedrijven kunnen uitgroeien tot ‘uitmuntende’ organisaties op de lange termijn. Jim Collins is een voormalige Stanford-professor in bedrijfswetenschappen en auteur van meerdere toonaangevende boeken over leiderschap en strategisch management. Hij en zijn team hebben voor From Good to Great jarenlang onderzoek gedaan naar bedrijven die een periode van middelmatige prestaties doormaakten en er vervolgens in slaagden uitzonderlijke financiële resultaten te bereiken – resultaten die zij gedurende minstens vijftien jaar wisten vast te houden.

Collins introduceert in From Good to Great onder andere:

• Level 5 Leadership: Leiders die tegelijkertijd bescheiden en gedreven zijn om hun bedrijf naar topresultaten te leiden.
• First Who… Then What: De juiste mensen op de juiste plekken in de organisatie krijgen, vóórdat de strategie bepaald wordt.
• Confront the Brutal Facts: De harde realiteit onder ogen zien, en daar tegelijkertijd optimisme tegenover zetten.
• Hedgehog Concept: Organisaties die uitblinken in het vinden van één allesoverstijgende focus waar ze echt uniek in zijn.
• Culture of Discipline: Een cultuur waarin mensen autonoom en met toewijding kunnen bijdragen, maar binnen heldere kaders.
• 
  

Het boek heeft wereldwijd erkenning gekregen, onder andere omdat het tal van praktische managementlessen biedt. Toch roept de manier waarop Collins zijn conclusies trekt inmiddels ook de nodige vragen op.

Beperkingen van het Onderzoek

Survivor Bias

Een belangrijk kritiekpunt op From Good to Great is het risico van survivor bias. Met deze bias bedoelen we dat Collins zich richt op succesvolle bedrijven (de ‘survivors’) en daarvan de kenmerken analyseert, terwijl de veel grotere groep minder succesvolle of gefaalde bedrijven buiten beschouwing blijft. Zolang we niet weten of die mislukte bedrijven vergelijkbare kenmerken hadden (bijvoorbeeld ook ‘Level 5 Leaders’), weten we niet zeker of het succes in sterke mate toe te schrijven is aan die kenmerken, of dat er wellicht andere (en onzichtbare) factoren meespelen.

Data Selectie Bias

Daarnaast is er sprake van data selectie bias. Collins onderzocht elf bedrijven die volgens zijn definitie ‘van goed naar groot’ gingen en vergeleek ze met bedrijven uit een vergelijkbare sector die niet zo’n prestatie neerzetten. De manier waarop deze elf bedrijven zijn geselecteerd, kan zelf invloed hebben op de conclusies. Door alleen te kijken naar organisaties die aan bepaalde selectiecriteria voldeden, bestaat het risico dat details of patronen over het hoofd zijn gezien die niet in het model pasten – of dat er andere bedrijven met dezelfde kenmerken zijn die níét succesvol bleken.

Een Gemiste Kans in het Onderzoek

Wat in het bijzonder ontbreekt, is een uitgebreid onderzoek naar bedrijven die níet “great” werden, maar wel dezelfde leiderschapshouding (bijvoorbeeld Level 5 Leadership) of soortgelijke bedrijfsstructuren hadden. Het is namelijk heel goed mogelijk dat ook in die bedrijven sterke leiders actief waren en dezelfde principes werden gevolgd, maar dat de omstandigheden (bijvoorbeeld marktontwikkelingen, technologie, cultuur, timing) toch tot minder succes leidden. Zonder dat bredere vergelijkende onderzoek is het lastig om met zekerheid te zeggen of de principes uit From Good to Great universeel en onvoorwaardelijk toepasbaar zijn.

Vraagtekens bij de Onderzoeksmethode, Niet per se bij de Conclusies

Dat er vraagtekens zijn te zetten bij de gehanteerde onderzoeksmethode, betekent overigens niet dat ook alle conclusies uit het boek ongeldig zijn. De lessen over doortastend leiderschap, het belang van de juiste mensen in het team, en het streven naar consistentie en focus blijven waardevol. Wel is de kans groot dat deze lessen vooral erg specifiek zijn voor de elf onderzochte bedrijven, waardoor ze – zonder grondige aanpassing – niet zomaar op alle organisaties van toepassing hoeven te zijn.

Management Cybernetics:

Hier komt management cybernetics in beeld. Deze discipline focust op de sturing en besturing van organisaties, met oog voor feedbackmechanismen en systeemdynamieken. Vanuit het cybernetische perspectief kunnen we kijken naar hoe de principes uit From Good to Great zich verhouden tot:

• Systemen en Subsystemen: Hoe passen de principes van Collins binnen een breder organisatorisch systeem?
• Feedbackloops: Hoe kan de feedback van omgeving, medewerkers en marktposities doorwerken in het langetermijnsucces?
• Zelfregulering en Autonomie: Op welke manier ondersteunt of belemmert de cultuur van discipline (volgens Collins) de autonomie en veerkracht van het systeem als geheel?

Management cybernetics helpt ons om de ‘goede’ inzichten van Collins te plaatsen in een breder raamwerk. In plaats van alleen naar elf specifieke bedrijven te kijken, kunnen we de variabelen en feedbackmechanismen van organisaties in kaart brengen en onderzoeken hoe het Collins-model kan worden aangepast of aangevuld zodat het past bij diverse contexten.

Met andere woorden: zelfs als de data en onderzoeksmethode van From Good to Great niet vlekkeloos zijn, kunnen we wel degelijk nut halen uit de kernideeën. Door deze ideeën te analyseren vanuit een cybernetisch perspectief, kunnen we ze generaliseren naar verschillende soorten bedrijven en sectoren. Dat is de insteek die we in een serie vervolgartikelen verder zullen uitwerken.

In deze vervolgartikelen gaan we stap voor stap de principes van Jim Collins opnieuw bekijken, voorzien van cybernetische inzichten en voorbeelden uit de praktijk. Zo hopen we te laten zien dat bepaalde principes, mits je rekening houdt met systeemdynamiek en feedbackloops, wel degelijk organisatiebreed schaalbaar zijn – ook als je niet één van de elf ‘great’ bedrijven uit Collins’ onderzoek bent.